Phương pháp điều trị phì đại tuyến tiền liệt (PBH)

Tuyến tiền liệt là một tuyến có kích thước như quả óc chó, là một phần của hệ thống sinh sản nam. Tuyến này được tạo bởi hai thùy, hay vùng, bao bọc bởi một lớp mô ngoài. Tuyến tiền liệt nằm ở mặt trước của trực tràng, ngay dưới bàng quang và bao quanh niệu đạo.

Tăng sản tuyến tiền liệt lành tính hay phì đại tuyến tiền liệt lành tính (PBH)

Mặc dù tuyến tiền liệt tiếp tục phát triển theo cuộc đời một người đàn ông, nhưng điều này không gây ra vấn đề lớn cho đến cuối đời. PBH hiếm khi gây ra những triệu chứng trước tuổi 40, tuy nhiên hơn 50% số nam giới ở độ tuổi 60 và 90% ở tuổi 70-80 có một số triệu chứng của PBH.Khi một người đàn ông trưởng thành, tuyến tiền liệt trải qua hai giai đoạn phát triển chính. Một là xảy ra sớm ở tuổi dậy thì, khi đó kích thước tuyến tiền liệt tăng gấp đôi. Hai là vào khoảng 25 tuổi, tuyến này bắt đầu phát triển tiếp, ở giai đoạn tăng trưởng thứ hai thường kéo theo PBH vào năm sau đó.

Khi tuyến tiền liệt phình to, các lớp mô bao xung quanh nó ngừng giãn ra, phì đại tiến về trung tâm làm hẹp, tắc ống niệu đạo. Thành bàng quang trở nên dày hơn và dễ cảm ứng hơn. Bàng quang bắt đầu teo lại, người mắc bệnh đi tiểu thường xuyên hơn ngay cả khi có một lượng nhỏ nước tiểu. Cuối cùng, bàng quang yếu đi và mất khả năng tự bài tiết, vì vậy luôn sót lại một số nước tiểu trong bàng quang- yếu tố gây viêm ngược dòng. Thu hẹp niệu đạo và thu nhỏ thể tích của bàng quang gây ra nhiều vấn đề liên quan đến PBH, như dạng vòng xoắn bệnh lý.

Nhiều người cảm thấy không thoải mái khi nói về tuyến tiền liệt vì nó liên quan đến cả tình dục và đường tiểu. Khi tuổi thọ tăng kéo theo sự xuất hiện của PBH. Tại Hoa Kỳ vào năm 2000, đã có 4,5 triệu bệnh nhân đến gặp bác sĩ vì PBH.

Nguồn gốc của bệnh PBH

Nguyên nhân dẫn đến bệnh PBH chưa làm rõ. Không có thông tin rõ ràng về sự tồn tại các yếu tố nguy cơ. Trong nhiều thế kỷ, PBH chỉ xảy ra chủ yếu ở nam giới lớn tuổi và nó không phát triển ở người có tinh hoàn khác biệt trước tuổi dậy thì. Vì lý do này, một số nhà nghiên cứu tin rằng các yếu tố liên quan đến lão hóa và tinh hoàn có thể thúc đẩy sự phát triển của PBH.

Trong suốt cuộc đời người đàn ông, hệ nội tiết sản xuất cả testosterone, một hormone quan trọng của nam và một lượng nhỏ estrogen-nội tiết tố nữ. Theo thời gian, lượng testosterone hoạt động trong máu giảm làm cho tỷ lệ estrogen cao hơn. Nghiên cứu thực hiện trên động vật cho thấy PBH có thể xuất hiện vì lượng estrogen cao hơn làm tăng hoạt động của các chất thúc đẩy sự phát triển của tế bào.

Một giả thuyết khác tập trung vào dihydrotestosterone (DHT), một chất có nguồn gốc từ testosterone trong tuyến tiền liệt, có thể giúp kiểm soát sự tăng trưởng. Hầu hết các động vật mất khả năng sản xuất DHT khi già đi. Tuy nhiên, một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng ngay cả khi testosterone trong máu giảm, những người đàn ông lớn tuổi vẫn tiếp tục sản xuất và tích lũy DHT cao trong tuyến tiền liệt. Sự tích lũy DHT này có thể kích thích sự phát triển của các tế bào tại chỗ. Các nhà khoa học cũng lưu ý rằng những người đàn ông không sản xuất DHT thì PBH không phát triển.

Một số nhà nghiên cứu cho thấy rằng PBH có thể phát triển như là một kết quả “hướng dẫn” cho các tế bào mới phát triển. Cũng theo thuyết này, PBH xảy ra bởi các tế bào trong một lát cắt của tuyến theo chỉ dẫn và “tái phát” trong cuộc sống sau này. Sau đó các tế bào “bị tái phát” này cung cấp tín hiệu đến các tế bào khác trong tuyến, kích thích chúng phát triển hoặc làm cho chúng nhạy cảm với hormone tăng trưởng.

Triệu chứng phì đại tuyến tiền liệt

Nhiều triệu chứng của PBH bắt nguồn từ tắc nghẽn niệu đạo và mất dần chức năng bàng quang. Các triệu chứng của PBH khác nhau, nhưng phổ biến nhất liên quan đến thay đổi hay các vấn đề khi đi tiểu, chẳng hạn như:

• Tiểu khó
• Đái dắt, tiểu không kiểm soát
• Đi tiểu thường xuyên, đặc biệt là vào ban đêm.

Không chẩn đoán được triệu chứng và mức độ tắc nghẽn của tuyến tiền liệt thông qua kích thước của nó. Một số người đàn ông có tuyến tiền liệt rộng nhưng lại ít triệu chứng và tắc nghẽn ít trong khi những người khác, hẹp hơn lại có vấn đề lớn hơn và bị có tắc nghẽn nhiều hơn.

Đôi khi một người đàn ông có thể không biết mình đường tiết niệu của mình đang dần bị tắc cho đến khi đột nhiên ông thấy mình không thể đi tiểu được. Tình trạng này, được gọi là tắc đường tiết niệu cấp tính, có thể do dùng thuốc chống cảm lạnh hay dị ứng gây ra. Thuốc này có chứa một loại thuốc chống sung huyết, được biết đến như là một chất kích thích thần kinh giao cảm. Một tác dụng phụ tiềm năng của thuốc này có thể ngăn chặn việc mở bàng quang để thư giãn và bài tiết nước tiểu. Bí tiểu cũng có thể gây ra bởi rượu, nhiệt độ lạnh, hoặc bị bất động trong một thời gian.

Hãy đến bác sĩ nếu bạn gặp vấn đề tiết niệu như trên. Đến 8/10 trường hợp gặp triệu chứng trên là mắc phải bệnh PBH, nhưng chúng cũng có thể là dấu hiệu của căn bệnh khác, nghiêm trọng hơn đòi hỏi phải điều trị kịp thời. Các bệnh khác bao gồm cả ung thư tuyến tiền liệt, cần sự chẩn đoán của bác sĩ để biết cụ thể căn bệnh mình đang mắc phải.

PBH nặng có thể gây ra vấn đề nghiêm trọng theo thời gian. Sự bí tiểu và tình trạng căng bàng quang có thể dẫn đến nhiễm trùng đường tiết niệu, bàng quang hoặc suy thận, sỏi bàng quang và đi tiểu không kiểm soát, tiểu đêm. Nếu bàng quang bị tổn thương thường xuyên thì việc điều trị đối với PBH có thể không hiệu quả. Khi PBH được phát hiện sớm, có thể giảm nguy cơ phát triển các biến chứng.

Chẩn đoán bệnh

Trước tiên, bạn có thể nhận thấy các triệu chứng PBH, hoặc bác sĩ có thể phát hiện tuyến tiền liệt của bạn đang phình rộng trong đợt kiểm tra sức khỏe thường xuyên. Khi nghi ngờ bạn mắc bệnh PBH, bạn được giới thiệu đến bác sĩ tiết niệu, chuyên về các vấn đề đường tiết niệu và hệ thống sinh sản nam. Một số thử nghiệm giúp bác sĩ xác định vấn đề và quyết định có nên phẫu thuật hay không. Sau đây là một số xét nghiệm phổ biến nhất:

• Kiểm tra trực tràng (DRE)
• Kiểm tra máu kháng nguyên riêng của tuyến tiền liệt (PSA)
• Siêu âm trực tràng và sinh thiết tuyến tiền liệt
• Đong đếm lưu lượng/tần suất tiểu
• Soi bàng quang

Điều trị phì đại tuyến tiền liệt

Những người đàn ông có các triệu chứng về PBH của tuyến tiền liệt thường cần một số loại điều trị trong một thời gian. Trừ những trường hợp bệnh còn nhẹ thì không cần thiết phải điều trị sớm. Thay vì điều trị tức thời, họ nên kiểm tra thường xuyên. Nếu tình trạng này bắt đầu gây nguy hiểm cho sức khỏe hoặc gây ra một bất tiện lớn đối với bệnh nhân thì nên điều trị ngay.

Khi PBH bắt đầu gây ra nhiễm trùng đường tiết niệu, bác sĩ thường dùng thuốc kháng sinh để xử lý lây nhiễm trước khi điều trị PBH. Sau đây là một số phương pháp điều trị PBH phổ biến nhất:

Điều trị bằng thuốc

Qua nhiều năm, các nhà nghiên cứu đã cố gắng tìm một cách để thu hẹp hoặc ít nhất là ngăn chặn sự phát triển của tuyến tiền liệt mà không cần sử dụng phẫu thuật. FDA đã phê duyệt 6 loại thuốc để làm giảm các triệu chứng bệnh thông thường liên quan đến tuyến tiền liệt.

Finasteride (Proscar) được FDA chấp thuận vào năm 1992, và dutasteride (Avodart), FDA chấp thuận vào năm 2001, ức chế sản xuất hormone DHT. Việc sử dụng một trong các thuốc này có thể ngăn chặn sự phát triển của tuyến tiền liệt hay thu nhỏ tuyến tiền liệt ở một số đàn ông.

FDA cũng phê duyệt các thuốc terazosin (Hytrin) vào năm 1993, doxazosin (Cardura) vào năm 1995, tamsulosin (Flomax) năm 1997, và alfuzosin (Uroxatral) trong năm 2003 để điều trị PBH. Tất cả bốn loại thuốc hoạt động bằng cách thư giãn các cơ trơn của tuyến tiền liệt và cổ bàng quang để cải thiện dòng chảy của nước tiểu và giảm bớt tắc nghẽn đường bàng quang. Bốn loại thuốc này cùng thuộc 1 nhóm được gọi là thuốc chẹn alpha. Terazosin và doxazosin được phát triển đầu tiên để điều trị huyết áp cao. Tamsulosin và alfuzosin dùng để điều trị PBH.

Thử nghiệm liệu pháp y học của các triệu chứng tuyến tiền liệt (MTOPS) được hỗ trợ bởi Viện quốc gia về bệnh tiểu đường và bệnh tiêu hóa và thận (NIDDK), gần đây đã phát hiện ra rằng việc sử dụng kết hợp finasteride và doxazosin với nhau hiệu quả hơn sử dụng riêng lẻ giúp làm giảm triệu chứng và ngăn chặn sự phát triển của PBH. Chế độ hai thuốc làm giảm nguy cơ tiến triển tuyến tiền liệt đến 67%, so với 39% khi dùng doxazosin một mình và 34% đối với finasteride.

Liệu pháp xâm lấn tối thiểu

Bởi vì thuốc điều trị không hiệu quả cho tất cả các trường hợp, các nhà nghiên cứu trong những năm gần đây đã phát triển một số thủ thuật giảm triệu chứng PBH, nhưng ít xâm lấn hơn phẫu thuật thông thường.

Thủ thuật vi sóng Transurethral

Năm 1996, FDA đã phê chuẩn một thiết bị có sử dụng lò vi sóng để làm nóng và phá hủy các mô thừa của tuyến tiền liệt. Trong thủ tục được gọi là phương pháp chữa bệnh bằng nhiệt của lò vi sóng transurethral (TUMT), thiết bị sẽ nối với lò vi sóng được điều chỉnh bằng máy tính thông qua một ống thông để làm nóng các phần đã chọn của tuyến tiền liệt ít nhất là 1110F. Một hệ thống làm mát bảo vệ đường tiết niệu trong suốt quá trình.

Thủ tục này mất khoảng 1 giờ và có thể được thực hiện cho bệnh nhân ngoại trú mà không cần gây mê toàn thân. TUMT đã không được báo cáo dẫn đến rối loạn cương dương hoặc không kiểm soát.

Mặc dù liệu pháp vi sóng không chữa bệnh PBH nhưng nó có tác dụng điều trị trong trường hợp đi tiểu nhiều, tiểu không kiểm soát.

Liệu pháp cắt bỏ kim Transurethral

Cũng trong năm 1996, FDA đã phê duyệt hệ thống cắt bỏ kim transurethral (TUNA) xâm lấn tối thiểu để điều trị PBH.

Hệ thống TUNA cung cấp năng lượng tần số vô tuyến ở mức độ thấp thông qua hai kim song song để đốt cháy vùng tuyến tiền liệt mở rộng. Tấm chắn bảo vệ niệu đạo khỏi nguy hại từ nhiệt. Hệ thống TUNA cải thiện lưu lượng nước tiểu và làm giảm triệu chứng với các tác dụng phụ ít hơn so với cắt bỏ transurethral tuyến tiền liệt (TURP).

Điều trị bệnh bằng nhiệt đem lại từ nước

Phương pháp này sử dụng nước nóng để tiêu diệt các mô dư thừa trong tuyến tiền liệt . Một ống thông có chứa nhiều trục được đặt trong niệu đạo để một khí cầu điều trị nằm ở giữa tuyến tiền liệt. Một máy tính điều khiển nhiệt độ của nước, chảy vào quả bóng và làm nóng các mô xung quanh tuyến tiền liệt. Hệ thống tập trung sức nóng trong một khu vực chính xác của tuyến tiền liệt. Các mô xung quanh niệu đạo và bàng quang được bảo vệ. Mô bị phá hủy thoát nước tiểu qua niệu đạo hoặc được tái hấp thu qua cơ thể.

Siêu âm hội tụ cường độ cao

Sử dụng sóng siêu âm để tiêu diệt các mô tuyến tiền liệt đang là thử nghiệm lâm sàng ở Hoa Kỳ. Phương pháp này chưa được FDA thông qua.

Điều trị bằng phẫu thuật

Hầu hết các bác sĩ khuyên bạn nên cắt bỏ các phần phình to của tuyến tiền liệt như một giải pháp dài hạn tối ưu nhất đối với bệnh PBH. Khi phẫu thuật, chỉ có các mô phình to ép niệu đạo được cắt đi, phần còn lại của các mô bên trong và viên nang bên ngoài vẫn giữ nguyên. Phẫu thuật thường làm giảm sự tắc nghẽn niệu đạo gây ra bởi PBH. Phần sau đây mô tả các loại phẫu thuật được sử dụng.

Phương pháp cắt bỏ tiền liệt tuyến TURP sử dụng một dụng cụ gọi resectoscope được đưa vào qua dương vật. Resectoscope dài khoảng 12 inch và  to 1/2 inch, có một nguồn ánh sáng đi kèm, van kiểm soát tử chất lỏng và một vòng kẹp điện khi cắt giảm các mô mạch máu. 

Thời gian tiến hành phẫu thuật khoảng 90 phút.

Phẫu thuật mở

Trong vài trường hợp khi không thể sử dụng thủ tục transurethral, có thể tiến hành phẫu thuật mở, đòi hỏi phải rạch một đường bên ngoài. Phẫu thuật mở thường được thực hiện khi tuyến đặc biệt lớn, khi có các yếu tố phức tạp, hoặc khi bàng quang đã bị hư hỏng và cần được chữa trị.

Với tất cả các thủ tục mở, gây mê và một vết rạch được thực hiện. Một khi bác sĩ phẫu thuật đến các nang tuyến tiền liệt, họ hoặc cô lập mô hoặc mở rộng từ bên trong tuyến.

Phẫu thuật bằng tia Laser

Trong tháng 3 năm 1996, FDA đã phê chuẩn một thủ tục phẫu thuật sử dụng tia laser sợi và Nd: YAG laser để làm bay hơi vật cản trở mô tuyến tiền liệt. Bác sĩ dùng các sợi laser thông qua niệu đạo vào tuyến tiền liệt sử dụng một cystoscope và sau đó phóng ra năng lượng kéo dài từ 30 đến 60 giây. Năng lượng tia laser phá hủy mô tuyến tiền liệt và gây ra co rút. Cũng như TURP, phẫu thuật bằng tia laser đòi hỏi phải gây mê và tiến hành ở một bệnh viện. Một lợi thế của phẫu thuật laser hơn TURP là phẫu thuật laser mất máu ít, thời gian phục hồi nhanh hơn. Tuy nhiên, nó có thể không hiệu quả trên các tuyến tiền liệt lớn hơn. Hiệu quả lâu dài của phẫu thuật bằng tia laser là chưa được biết đến.

Điều trị tiền liệt tuyến bằng nội khoa đông y

Đã có thể sao chép hàng trăm bài thuốc chữa tiền liệt tuyến từ trung y, nhưng hầu như các bài thuốc được nghiên cứu chủ yếu bằng phương pháp tự đối chứng trước sau, do vậy kết quả ghi nhận không hoàn toàn thuyết phục. Nhưng rõ ràng tình trạng bệnh nhân được cải thiện. 

Từ những năm 1994 nhà giáo nhân dân, Phó giáo sư dược sỹ Phan văn Kác (Nguyên hiệu trưởng Đại học y dược Thái Nguyên) đã cùng các đồng sự thiết kế mô hình nghiên cứu chặt chẽ cây bồ quân cho điều trị bệnh này. Đề tài nghiên cứu cho thấy nếu trong điều kiện trích xuất đặc biệt với nhiệt độ trích xuất thích hợp và ổn định thì hoạt chất sinh học trong cây thuốc nam này có thể làm giãn trung tâm và làm giảm thể tích PBH, cải thiện triệt để và rõ ràng. Kết quả điều trị này được các nhà khoa học chứng minh do khả năng ức chế mạnh dihydrotestosterone tại tiền liệt tuyến.

Nguồn: Bác sĩ Hoàng Sầm/ Yhocbandia